Uyluk kemiği (femur), vücudun en büyük ve en güçlü kemiğidir. Buna rağmen yüksek enerjili travmalar sonucunda kırılabilir. Femur kırıkları ciddi kan kaybına, şiddetli ağrıya ve hareket kaybına neden olan, acil tedavi gerektiren ortopedik yaralanmalardır. Genellikle trafik kazaları, yüksekten düşmeler veya güçlü darbelere bağlı oluşur. Yaşlı bireylerde ise osteoporoza bağlı düşük enerjili düşmelerle de femur üst uç (kalça çevresi) kırıkları görülebilir.
Femur kırıkları tedavi edilmezse hayati tehlike oluşturabilecek komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle hızlı tanı ve doğru tedavi çok önemlidir.
Femur Kırığı Çeşitleri
Femur, konumuna göre farklı bölgelerde kırılabilir:
1. Proksimal Femur Kırıkları (Kalça Çevresi Kırıkları)
Femurun üst kısmında, kalça eklemine yakın bölümde oluşur.
- Femur boyun kırığı
- İntertrokanterik kırık
- Subtrokanterik kırık
Bu kırıklar ileri yaş ve osteoporozla yakından ilişkilidir.
2. Femur Şaft (Gövde) Kırıkları
En sık görülen femur kırığı tipidir.
- Orta kısımda oluşur
- Genellikle yüksek enerjili travmalar sonucunda meydana gelir
- Parçalı olabilir ve belirgin bacak şekil bozukluğu oluşturur
3. Distal Femur Kırıkları (Diz Çevresi Kırıkları)
Femurun diz eklemine yakın alt kısmında görülür.
- Çoğu zaman ekleme uzanabilir
- Diz bağları ve menisküs yaralanmaları eşlik edebilir
Femur Kırığının Nedenleri
Yüksek Enerjili Travmalar
Femur şaft kırıklarının en yaygın nedenidir.
- Trafik kazaları
- Motosiklet kazaları
- Yüksekten düşme
- Ezilme yaralanmaları
- Spor çarpışmaları
Düşük Enerjili Travmalar
Yaşlı bireylerde osteoporoza bağlı:
- Basit düşme
- Ev içi kayma
Kalça çevresi kırıklara yol açabilir.
Patolojik Kırıklar
Zayıflatıcı hastalıklarda (tümör, metastaz, osteoporoz):
- Minimal travmayla bile kırık oluşabilir.
Belirtiler
Femur kırıklarında belirtiler çok belirgindir:
- Bacağın üst kısmında şiddetli ağrı
- Hareketsizlik ve üzerine basamama
- Bacakta şekil bozukluğu, kısalma
- Şişlik, morarma
- Keskin ağrı nedeniyle bacağı hareket ettirememe
- Kan kaybına bağlı solgunluk, baş dönmesi
Femur kırıkları ciddi iç kanamaya yol açabileceğinden hızla değerlendirilmelidir.
Tanı
Fizik Muayene
- Bacak uzunluk farkı
- Deformite
- Nabız ve dolaşım kontrolü
- Sinir fonksiyonları
- Açık kırık olup olmadığının değerlendirilmesi
Röntgen
- Kırığın tipi, yerleşimi ve parçalanma derecesi incelenir.
BT
- Eklem içine uzanan kırıklarda
- Cerrahi planlamada ayrıntılı görüntü sağlar.
MRI
- Özellikle diz çevresi bağ yaralanmalarıyla birlikte olan distal femur kırıklarında tercih edilir.
Femur Kırığı Tedavisi
Femur kırıklarının büyük çoğunluğu cerrahi tedavi gerektirir. Çünkü kemik güçlü kaslarla çevrili olduğu için kırık uçlarının alçıyla sabit durması çoğu zaman mümkün değildir.
1. İntramedüller Çivileme (IM Nail)
Femur şaft kırıklarında en yaygın yöntemdir.
- Çivinin kemik kanalına yerleştirilmesi ile güçlü tespit sağlanır
- Erken yük vermeye olanak tanır
- Yüksek başarı oranına sahiptir
2. Plak–Vida Cerrahisi
Aşağıdaki durumlarda tercih edilir:
- Ekleme yakın (proksimal veya distal) kırıklar
- Çok parçalı kırıklar
- Açılanmanın düzeltilmesi gereken durumlar
3. Harici Tespit (Eksternal Fiksatör)
- Açık kırıklarda
- Ciddi yumuşak doku hasarı varsa
- Çoklu travmalı hastalarda geçici tespit amacıyla
- Enfeksiyon riskinin azaltılmasında
4. Kalça Protezi (Proksimal Femur Kırıklarında)
Femur boyun kırıklarında kanlanma kaybı varsa:
- Parsiyel (hemi) protez
- Total kalça protezi
kullanılabilir.
Özellikle yaşlı hastalarda hızlı mobilizasyon sağlar.
Ameliyat Sonrası ve İyileşme Süreci
Erken Dönem
- Ameliyat sonrası erken mobilizasyon önemlidir
- Pıhtı riskine karşı önlemler alınır
- Fizik tedavi başlanır
Fizik Tedavi
- Quadriceps ve kalça kaslarını güçlendirme
- Diz ve kalça hareket açıklığı egzersizleri
- Yürüme eğitimi
- Kademeli yük verme
İyileşme Süresi
- Kırığın tamamen kaynaması: 3–6 ay
- Spor aktivitelerine dönüş: 6–12 ay
- Yaşlı veya osteoporotik hastalarda süreç uzayabilir
Olası Komplikasyonlar
- Kaynamama (nonunion)
- Yanlış kaynama (malunion)
- Enfeksiyon
- Kanama veya pıhtı oluşumu
- Bacak kısalığı
- Kompartman sendromu
- Sinir-damar yaralanmaları
Erken ve doğru tedaviyle bu riskler önemli ölçüde azaltılabilir.
Sonuç ve Öneriler
Femur kırığı, acil müdahale gerektiren, ciddi ve çoğu zaman cerrahi tedavi ile iyileştirilen bir yaralanmadır. Güncel cerrahi yöntemlerle başarılı kaynama oranları yüksektir ve hastalar genellikle eski hareket kabiliyetlerine dönebilir.
İyileşme sürecini hızlandırmak ve komplikasyonları azaltmak için:
- Doktorun önerdiği yük verme şemasına uyum
- Düzenli fizik tedavi
- D vitamini ve kalsiyum açısından dengeli beslenme
- Sigara ve alkolü azaltmak
- Kasları güçlendiren egzersizlere devam etmek
çok önemlidir.