Ayak bileği burkulması, eklemi stabilize eden bağların normal sınırlarının ötesine gerilmesi veya kısmen ya da tamamen yırtılması sonucu oluşan bir yaralanmadır. Ayak bileği, vücudun en sık burkulan eklemlerinden biridir ve özellikle sporcularda, hızlı yön değiştirme ve zıplama gerektiren aktivitelerde sık görülür. Günlük yaşamda basit bir adımda bile meydana gelebilir.
Burkulma çoğunlukla ayak bileğinin dışa doğru dönmesiyle (inversiyon) ortaya çıkar ve en sık dış yan bağ grubunu etkiler.
Ayak Bileği Burkulmasının Nedenleri
Ayak bileği normalde güçlü bağlar tarafından desteklenir. Ancak bu bağlar vücudun ağırlığını taşırken ani bir yön değişikliği veya kontrolsüz bir basma, bağların zorlanmasına yol açar.
Yaygın Nedenler
- Dengesiz zeminde yürüme
- Ani yön değiştiren sporlar (futbol, basketbol, tenis)
- Zıplama sonrası yanlış basma
- Topuklu veya bileği desteklemeyen ayakkabılar
- Koşarken kayma veya takılma
Risk Faktörleri
- Zayıf ayak bileği kasları
- Daha önce burkulma yaşamış olmak
- Fazla kilo
- Hızlı tempo sporlar
- Uyumsuz spor ayakkabısı
Ayak Bileği Burkulması Çeşitleri
Bağ hasarının seviyesine göre üç dereceye ayrılır:
1. Derece (Hafif Burkulma)
- Bağlarda aşırı gerilme
- Hafif ağrı ve minimal şişlik
- Yürüme genellikle mümkündür
2. Derece (Kısmi Bağ Yırtığı)
- Bağın bir kısmı yırtılmıştır
- Belirgin ağrı, şişlik ve morarma
- Üzerine basarken zorlanma
3. Derece (Tam Bağ Kopması)
- Bağ tamamen kopmuştur
- Yoğun ağrı veya bazen kopma anında kısa süreli azalma
- Bilekte belirgin instabilite
- Üzerine basamama
Belirtiler
Ayak bileği burkulmalarında en sık görülen belirtiler:
- Aniden ortaya çıkan ağrı
- Şişlik ve morarma
- Hareket sırasında hassasiyet
- Yürürken boşalma veya güvensizlik hissi
- Eklemin çevresinde sıcaklık artışı
- Şiddetli vakalarda üzerine basamama
Tanı
Doğru tedavi için yaralanmanın derecesi belirlenmelidir.
Fizik Muayene
- Bağların gerginlik testleri
- Şişlik, morluk ve hassasiyetin değerlendirilmesi
- Yürüyüş analizi
Röntgen
- Kırık şüphesi varsa tercih edilir.
Ultrason
- Bağ yırtığının varlığını görmek için hızlı bir yöntemdir.
MRI
- Bağ kopmaları, eklem içi yapılar ve kıkırdak hasarı ayrıntılı olarak incelenebilir.
- Özellikle orta–şiddetli burkulmalarda gereklidir.
Tedavi Yöntemleri
Tedavi yaralanmanın şiddetine göre planlanır.
Konservatif (Cerrahi Dışı) Tedavi
Genellikle ilk tercih edilen yöntemdir.
RICE Protokolü
- Rest (Dinlenme): Yaralanan ayağı zorlayan hareketlerden kaçınmak
- Ice (Buz): İlk 48 saat sık aralıklarla buz uygulamak
- Compression (Kompresyon): Elastik bandajla şişliği kontrol etmek
- Elevation (Yükseltme): Ayağı kalp seviyesinin üzerinde tutmak
İlaç Tedavisi
- NSAID ilaçlar (ibuprofen, naproksen) ağrı ve iltihabı azaltır.
Ortez ve Destekleyici Ayakkabı
- Hafif–orta burkulmalarda ayak bileği bandı veya ortez
- Üçüncü derece yaralanmalarda kısa süreli Walker bot
Fizik Tedavi
- Bağları güçlendiren özel egzersizler
- Denge ve propriosepsiyon çalışmaları
- Eklem hareket açıklığını artırma
- Kas güçlendirme
Bu aşama iyileşmenin vazgeçilmez kısmıdır; atlanması tekrarlayan burkulmalara yol açabilir.
Cerrahi Tedavi
Cerrahi nadiren gerekli olur, ancak bazı durumlarda önerilir:
- Tam bağ kopması ve ileri instabilite
- Düzelmeyen kronik burkulmalar
- Tekrarlayan burkulmaların yaşam kalitesini etkilemesi
- Bağların uçlarının birbirinden çok ayrıldığı durumlar
Cerrahi, bağların anatomik olarak onarılmasını veya rekonstrüksiyonunu içerir.
İyileşme Süreci ve Prognoz
Burkulma derecesine göre iyileşme süreleri değişir:
- 1. derece: 1–2 hafta
- 2. derece: 3–6 hafta
- 3. derece: 2–3 ay veya daha uzun
Doğru rehabilitasyon yapılmazsa kronik instabilite gelişebilir. Bu durum ileride kıkırdak hasarı ve ayak bileği artrozu riskini artırır.
Sonuç ve Öneriler
Ayak bileği burkulması çoğu zaman doğru tedaviyle tamamen iyileşebilir. Erken müdahale, şişliği azaltır ve iyileşme sürecini hızlandırır. Bağ yaralanmalarının tekrarlamasını önlemek için:
- Kas güçlendirme egzersizlerini düzenli yapmak
- Spor sırasında uygun ayakkabı kullanmak
- Yetersiz ısınmadan yoğun aktiviteye başlamamak
- Dengesiz zeminlerde dikkatli olmak
- Fizik tedavi programlarını ihmal etmemek
gereklidir.