Ayak bileği kireçlenmesi, ayak bileği eklemini örten kıkırdak dokusunun zamanla incelmesi, yıpranması veya tamamen kaybolması sonucu ortaya çıkan bir eklem hastalığıdır. Kıkırdak zarar gördükçe eklem yüzeyleri birbirine sürter, bu da ağrıya, sertliğe ve hareket kısıtlılığına yol açar.
Diz ve kalça artrozuna göre daha az görülse de, ayak bileği travmaya en açık eklemlerden biri olduğu için özellikle geçirilmiş burkulmalar sonrası sık ortaya çıkar. Sporcularda ve yoğun fiziksel aktivite yapan kişilerde daha yaygındır.
Ayak Bileği Kireçlenmesinin Nedenleri
Ayak bileği artrozunun en sık nedeni önceden yaşanan yaralanmalardır. Travma sonrası ortaya çıkan artroz, “post-travmatik artroz” olarak adlandırılır.
1. Travmalar
- Şiddetli ayak bileği burkulmaları
- Kırıklar
- Eklemi destekleyen bağların zayıflaması
- Tekrarlayan mikro travmalar
Bu durumlarda eklemin yük taşıma dengesi bozulur ve yıllar içinde kıkırdak aşınır.
2. Doğal Yaşlanma Süreci
- Yaş ilerledikçe kıkırdak yapısı zayıflar.
- 50 yaş sonrası risk artar.
3. Romatizmal Hastalıklar
- Romatoid artrit
- Gut hastalığı
- Enflamatuvar eklem problemleri
Eklemde kronik iltihaplanma kıkırdağı zamanla aşındırır.
4. Anatomik Bozukluklar
- Düz tabanlık veya yüksek kavis
- Eklem hizasının bozulması
- Ayak bileği çevresindeki kas dengesizlikleri
5. Fazla Kilo ve Yüklenme
- Aşırı kilolu olmak ekleme sürekli baskı uygular.
- Yoğun spor veya iş aktiviteleri artrozu hızlandırabilir.
Belirtiler
Ayak bileği artrozunun belirtileri zamanla ilerler ve günlük yaşamı etkileyebilir.
- Ayakta ağrı: Özellikle uzun yürüyüş, merdiven çıkma veya ayakta kalma sonrası artar.
- Sertlik: Sabahları veya dinlendikten sonra belirginleşir.
- Şişlik: Eklem çevresinde hafif ödem olabilir.
- Hareket kısıtlılığı: Ayağı yukarı-aşağı veya iç-dış hareket ettirmede zorluk.
- Kilitlenme / takılma hissi: Eklem yüzeylerinin düzensizleşmesiyle ortaya çıkar.
- Krepitasyon: Eklem hareket ederken sürtünme sesi veya hissi.
- Yürüyüş bozukluğu: Ağrıyı azaltmak için aksama veya dengesizlik.
Tanı
Ayak bileği artrozunda tanı hem muayene hem de görüntüleme teknikleriyle konur.
Fizik Muayene
- Ağrının yeri ve derecesi
- Hareket açıklığı testi
- Eklemde şişlik ve ısı artışı
- Yürüyüş analizi
Röntgen
- Kıkırdak kaybına bağlı eklem aralığı daralması
- Kemik çıkıntılar (osteofit)
- Kemiğin altındaki yoğunlaşma (skleroz)
MRI
- Kıkırdak hasarının detaylı görüntülenmesi
- Kemik ödemi, bağ sorunları
- Ekleme bağlı diğer yumuşak doku problemleri
BT (Gerekli durumlarda)
- Kemiğin üç boyutlu yapısını görmek için kullanılır.
Tedavi Yöntemleri
Tedavi, hastalığın evresine, yaşam tarzına ve şikâyetlerin şiddetine göre belirlenir.
Konservatif (Cerrahi Dışı) Tedavi
Çoğu hasta ilk etapta cerrahi dışı yöntemlerle rahatlar.
Aktivite Düzenlemesi
- Aşırı yüklenmeyen sporlar tercih edilir (yüzme, bisiklet).
- Uzun yürüyüş ve sert zemin aktiviteleri sınırlandırılır.
Ağrı Kesici ve Antiinflamatuar İlaçlar
- NSAID’ler ağrı ve iltihabı azaltır.
Fizik Tedavi
- Eklem çevresi kaslarını güçlendiren egzersizler
- Esneme çalışmaları
- Ultrason, sıcak-soğuk uygulamalar
Tabanlık ve Ayakkabı Desteği
- Şok emici tabanlık
- Ayak bileği ortezleri
- Destekli spor ayakkabıları
Enjeksiyon Tedavileri
- Kortizon enjeksiyonu: Şişlik ve ağrıyı kısa sürede azaltır.
- Hyalüronik asit (viskosuplementasyon): Eklemde kayganlığı artırır.
- PRP: Kendi kanından elde edilen büyüme faktörleri ile iyileşmeyi destekler.
Cerrahi Tedavi
İleri evre artrozda veya konservatif yöntemlerin yeterli olmadığı durumlarda cerrahi seçenekler değerlendirilir.
Artroskopik Temizleme (Debridman)
- Eklem içindeki gevşek parçalar temizlenir.
- Daha erken evre hastalarda uygulanır.
Osteotomi
- Eklem yük dağılımını düzeltmek için kemik kesilerek yeniden hizalanır.
Artrodez (Eklem Dondurma)
- Ayak bileği eklemi sabitlenir.
- Ağrı tamamen ortadan kalkar, hareket kısıtlılığı kalıcıdır.
- Aktif ve genç hastalarda sık kullanılır.
Ayak Bileği Protezi (Total Ankle Prosthesis)
- Eklem yüzeyleri yapay protezle değiştirilir.
- Hareket kabiliyeti korunur.
- 50 yaş üzeri, orta düzey aktiviteye sahip hastalarda tercih edilir.
Sonuç ve Öneriler
Ayak bileği artrozu ilerleyici bir hastalıktır ancak uygun tedaviyle ağrı kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi artırılabilir. Erken dönemde doğru tabanlıklar, fizik tedavi ve aktivite düzenlemeleri büyük fayda sağlar. İleri vakalarda cerrahi seçenekler başarılı sonuçlar sunar.
Dikkat edilmesi gerekenler:
- Fazla kilodan kaçınmak
- Destekli ve yumuşak tabanlı ayakkabı seçmek
- Ani ve yoğun aktivitelerden uzak durmak
- Düzenli egzersizle bilek çevresi kaslarını güçlendirmek
- Şikayetler arttığında gecikmeden ortopedi uzmanına başvurmak