Ayak bileği protezi, şiddetli ayak bileği kireçlenmesi (artrozu) nedeniyle hareket yeteneğini kaybetmiş ve ağrıları günlük yaşamı etkileyen hastalarda eklemin yapay parçalarla yenilenmesi işlemidir. Bu cerrahide hasarlı eklem yüzeyleri çıkarılır ve yerine metal, seramik veya yüksek dayanımlı plastikten yapılmış protez bileşenleri yerleştirilir. Amaç hem ağrıyı azaltmak hem de ayak bileğinin doğal hareket kabiliyetini korumaktır.
Ayak bileği protezi, son yıllarda geliştirilen yeni nesil implantlarla daha dayanıklı hale gelmiş ve eklem dondurma (artrodez) ameliyatına alternatif bir seçenek olmuştur.
Ayak Bileği Protezi Kimlere Uygulanır?
Ayak bileği protezi, tüm hastalara uygun değildir. Aşağıdaki durumlarda daha çok tercih edilir:
- Orta–ileri derece ayak bileği kireçlenmesi
- Günlük aktiviteleri kısıtlayan sürekli ağrı
- Eklem dondurma yerine hareketin korunmasının istendiği durumlar
- 50 yaş üzeri, orta düzeyde aktif yaşam süren bireyler
- Diz ve kalça protezi olan hastalarda yük dağılımı açısından daha uygun bir seçenek olabilir
Uygun Olmayan Durumlar
- Şiddetli kemik kaybı
- Kemik kalitesinin çok düşük olması
- İleri dereceli bağ instabilitesi
- Aktif enfeksiyon
- Aşırı yüksek fiziksel aktivite
- Şeker hastalığına bağlı ciddi duyusal problemler
Neden Ayak Bileği Protezi?
Protezin en önemli avantajı eklem hareketinin korunmasıdır. Artrodez (eklemin dondurulması), ağrıyı tamamen giderse de hareketi ortadan kaldırır. Protez ise:
- Ağrıyı azaltır
- Günlük yaşam konforunu artırır
- Yürüme ve merdiven çıkma gibi hareketleri doğal hale getirir
- Komşu eklemlerde ek yüklenmeyi azaltarak ileride oluşabilecek artroz riskini düşürür
Belirtiler ve Değerlendirme
Protez ihtiyacı olan hastalarda genellikle:
- İnatçı ayak bileği ağrısı
- Şişlik ve sabah sertliği
- Hareket kaybı
- Uzun yürüyüşlerde belirgin ağrı artışı
- Krepitasyon (eklemde sürtünme hissi)
gibi şikâyetler bulunur.
Tanı ve Ön Tetkikler
Ameliyat kararı verilirken ayrıntılı değerlendirme yapılır:
Fizik Muayene
- Eklem hareket açıklığı
- Bağ stabilitesi
- Yürüyüş analizi
Görüntüleme
- Röntgen: Eklem aralığı daralması, kemik çıkıntıları, deformiteler
- BT: Çarpıklık veya kemik yapısının protez için uygunluğunu değerlendirmek
- MRI (gerektiğinde): Bağ yapıları ve kıkırdak durumu
Bu tetkikler protez tipinin ve yaklaşımın planlanmasını sağlar.
Ayak Bileği Protez Cerrahisi Nasıl Yapılır?
Ameliyat genel veya bölgesel anestezi ile yapılır. Temel aşamalar:
- Hasarlı kıkırdak ve kemik temizlenir.
- Tibia (kaval kemiği) ve talus (ayak bileği kemikleri) yüzeyleri özel kesilerle hazırlanır.
- Protez bileşenleri kemik yüzeylerine yerleştirilir.
- Gerekliyse ara yüzeyde plastik bir insert kullanılır.
- Ayak bileği hareket açıklığı kontrol edilerek operasyon tamamlanır.
Cerrahi süresi genellikle 1–2 saat arasındadır.
Ameliyat Sonrası Süreç
Hastane Süreci
- 1–2 gün içinde taburculuk
- Ağrı kontrolü
- İlk günlerde ayağa yük verilmez
Rehabilitasyon
- İlk 2–3 hafta yürüyüş botu ile korunmuş yük verme
- 4–6 hafta arası kontrollü fizik tedavi
- Ayak bileği hareket açıklığını artırıcı egzersizler
- Kas güçlendirme programları
Normal Hayata Dönüş
- Hafif yürüyüşler: 4–6 hafta
- Araba kullanma: 6 hafta
- Günlük yaşama tam dönüş: 2–3 ay
- Spor aktiviteleri: 3–6 ay (koşu gibi yüksek etkili sporlar sınırlanır)
Ayak Bileği Protezinin Avantajları
- Eklem hareketinin korunması
- Daha doğal yürüyüş paterni
- İleri yaşta daha yüksek yaşam kalitesi
- Komşu eklemlerdeki aşırı yüklenmeyi azaltma
- Artrodezden farklı olarak iki yönlü hareket kabiliyetinin devam etmesi
Olası Riskler ve Komplikasyonlar
Her ameliyatta olduğu gibi bazı riskler bulunabilir:
- Enfeksiyon
- Protez gevşemesi
- Bağlarda yetersiz stabilite
- Sinir veya damar yaralanması
- Protez bileşenlerinde aşınma (uzun yıllar sonra)
- Kan pıhtısı oluşumu
Yeni nesil protezlerde dayanıklılık ve başarı oranı belirgin şekilde artmıştır.
Sonuç ve Öneriler
Ayak bileği protezi, ileri düzey ağrı ve hareket kısıtlılığı yaşayan hastalarda oldukça başarılı bir tedavi yöntemidir. Günlük aktiviteleri rahatça yapma, doğal bir yürüme ve ağrısız bir yaşam hedeflenir.
Tedavi sürecinde:
- Kilo kontrolü
- Uygun ayakkabı seçimi
- Düzenli fizik tedavi
- Takip muayenelerinin aksatılmaması
protez ömrünü uzatır ve yaşam kalitesini artırır.