Talus, ayak bileği ekleminin ana yük taşıyıcı kemiklerinden biridir ve üzeri özel bir kıkırdak tabakasıyla kaplıdır. Sporcularda tekrarlayıcı zorlanmalar, burkulmalar veya travmalar sonrasında bu kıkırdak yapıda hasar meydana gelebilir. Talus kıkırdak lezyonları, ayak bileği ağrısı ve performans düşüklüğünün en önemli nedenlerinden biridir.
Tedavi edilmediğinde eklemde erken kireçlenmeye ve kronik ağrıya yol açabilir.
Nedenleri
Sporcularda talus kıkırdak hasarının en sık oluşma nedenleri:
- Ayak bileği burkulmaları (inversiyon yaralanması)
- Tekrarlayıcı antrenman yüklenmesi
- Yüksekten atlama veya sert zemine iniş
- Ayak bileğinin ani dönmesi
- Travma sonrası mikro kırıklar
- Ayak bileği instabilitesi (bağ gevşekliği)
Yaralanmaların önemli bir bölümü futbol, basketbol, voleybol, tenis ve koşu gibi spor dallarında görülür.
Belirtiler
Talus kıkırdak lezyonlarının belirtileri genellikle hafif başlar ancak zamanla artar.
- Derin ayak bileği içinde künt ağrı
- Spordan sonra artan şişlik
- Merdiven çıkma ve inişte ağrı
- Yük verme sırasında hassasiyet
- Ayak bileğinde takılma veya kilitlenme hissi
- Esneme/yük alma hareketlerinde kısıtlanma
- Performans düşüşü
Kronikleşen vakalarda istirahat ağrısı da görülebilir.
Tanı
Fizik Muayene
- Eklem içi hassasiyet
- Şişlik (efüzyon)
- Bağ gevşekliği testleri
- Ağrının hareketle artıp artmadığının değerlendirilmesi
Görüntüleme
- MRI: Kıkırdak hasarının derecesini ve eşlik eden kemik ödemini gösterir
- Röntgen: Eklem aralığı ve kemik yapıyı değerlendirir
- BT (tomografi): Lezyonun kemik altı yapısını değerlendirmede faydalıdır
Lezyon Tipleri
- Kondral lezyon: Sadece kıkırdak hasarı
- Osteokondral lezyon: Kıkırdak + altındaki kemik dokuda hasar
- Kırık tipi lezyon: Travmayla kopmuş kıkırdak-kemik parçası
- Kronik dejeneratif lezyonlar
Lezyonun yeri (medial ya da lateral talus kubbesi), büyüklüğü ve derinliği tedaviyi belirler.
Tedavi
Tedavi planı; lezyonun büyüklüğü, sporcunun aktivite seviyesi ve eşlik eden yaralanmalara göre yapılır.
1. Konservatif Tedavi
Küçük ve stabil lezyonlarda uygulanabilir.
- Aktivite düzenleme
- Yük azaltma (baston veya ortez)
- Buz uygulaması
- NSAID ilaçlar
- Fizik tedavi
- Ayak bileği güçlendirme programı
- PRP / egzosom gibi biyolojik enjeksiyonlar
Ancak sporcularda orta ve büyük lezyonlar çoğunlukla cerrahi gerektirir.
2. Artroskopik Cerrahi Tedavi
Ayak bileği artroskopisi, talus kıkırdak lezyonlarının tedavisinde altın standarttır. Kapalı yöntemle yapılır ve iyileşme süreci hızlıdır.
Artroskopik yöntemler:
a) Debridman + Mikro kırık (Microfracture)
- Küçük ve yüzeyel lezyonlarda uygulanır
- Kıkırdak altındaki kemiğe küçük delikler açılır
- Yeni fibro-kıkırdak oluşumu sağlanır
b) OATS / Mozaikplasti
- Orta–büyük lezyonlarda
- Sağlam kıkırdak-kemik silindirleri alınarak lezyona nakledilir
c) Biyolojik Kıkırdak Tedavileri
- Kollajen membran uygulamaları
- Kök hücre + mikro kırık kombinasyonları
- MACI ve benzeri hücre bazlı teknikler
d) Serbest Parça Fiksasyonu
- Travmaya bağlı kopmuş kıkırdak-kemik fragmanları vidalanarak yerine sabitlenebilir
En uygun teknik MRI bulgularına ve lezyonun çapına göre seçilir.
İyileşme Süreci ve Spora Dönüş
Tedavi tipine göre değişir:
| Tedavi Yöntemi | Spora Dönüş |
|---|---|
| Konservatif tedavi | 4–8 hafta |
| Mikro kırık | 3–4 ay |
| Mozaikplasti (OATS) | 4–6 ay |
| Biyolojik kıkırdak tedavileri | 6–12 ay |
Rehabilitasyon önemli aşamalar:
- İlk 4–6 hafta kontrollü yük verme
- Bilek hareket açıklığının geri kazanılması
- Kas güçlendirme (özellikle baldır kasları)
- Propriyosepsiyon ve denge egzersizleri
- Spor branşına özel dönüş programı
Tam saha dönüşü için ağrısız hareket ve MRI’da iyileşme bulguları dikkate alınır.
Önleme
- Ayak bileği bağlarını güçlendirici egzersizler
- Denge ve propriosepsiyon çalışmaları
- Antrenman öncesi ısınma
- Yüksek riskli zeminlerde dikkatli hareket
- Tekrarlayan burkulmaların tedavi edilmesi
- Uygun ayakkabı seçimi
Talus kıkırdak sağlığı, özellikle pivot sporları yapan sporcular için performans ve kariyer devamlılığında kritik rol oynar.