Diz eklemini kaplayan kıkırdak dokusu, eklem yüzeylerinin sürtünmesiz ve yumuşak hareket etmesini sağlar. Bu doku darbeye dayanıklı olsa da kendini yenileme kapasitesi sınırlıdır. Sporcularda ani bir travma, dönme hareketi, tekrarlayıcı yüklenme veya zamanla oluşan yıpranma sonucu kıkırdak yüzeyinde hasar gelişebilir.
Kıkırdak yaralanmaları tedavi edilmediğinde spor performansını azaltır ve ilerleyen dönemde erken kireçlenmeye yol açabilir.
Nedenler
Sporcularda kıkırdak hasarının oluşmasında en sık görülen mekanizmalar:
- Ani dönme, burkulma veya darbe
- Menisküs yaralanmalarına eşlik eden kıkırdak zedelenmeleri
- Çapraz bağ yaralanmaları sonrası eklem yük dengesinin bozulması
- Tekrarlayıcı zıplama ve koşu yüklenmeleri
- Eklem yüzeyinin düzensiz basınç alması (alignment bozuklukları)
- Patellofemoral yüklenme bozuklukları
- Kronik aşırı kullanım
Genç sporcularda daha sık travmaya bağlı görülür; yetişkin sporcularda aşınma ve dejenerasyon belirgin rol oynar.
Belirtiler
Kıkırdak yaralanmaları çoğu zaman aşağıdaki şikâyetlerle ortaya çıkar:
- Egzersiz sırasında ve sonrasında diz önünde veya eklem içinde ağrı
- Hareketle gelen klik, takılma veya sürtünme hissi
- Şişme ve eklem içi sıvı artışı
- Merdiven çıkma, çömelme veya koşuda zorlanma
- Performans düşüklüğü
- Dizde “boşalma” hissi (eşlik eden bağ/menisküs yaralanmalarında)
Ağrı ve şişlik antrenman sonrası tekrarlayıcı şekilde geri geliyorsa kıkırdak problemi düşünülmelidir.
Tanı
Diz kıkırdak yaralanmalarında ayrıntılı muayene ve gelişmiş görüntüleme gerekir.
Fizik Muayene
- Eklem çizgisi hassasiyeti
- Şişlik (efüzyon)
- Patellofemoral testler
- Bağ ve menisküsle ilişkili bulgular
Görüntüleme
- MRI: Kıkırdak hasarının derecesini görmek için altın standart
- Röntgen: Eklemin genel yapısı ve yük dağılımı
- Artroskopi: Hem tanı hem tedavi amacıyla kullanılabilir
Tedavi
Tedavi, yaralanmanın yeri, büyüklüğü, derinliği ve sporcunun aktivite düzeyine göre planlanır.
1. Konservatif Tedavi
Daha küçük ve yüzeyel kıkırdak hasarlarında ilk tercih edilen yöntemdir.
a) Aktivite Düzenleme
- Yüksek darbeli aktiviteleri azaltma
- Yumuşak zemin tercihi
- Antrenman programını kademeli artırma
b) Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
- Quadriceps ve kalça kas güçlendirme
- Patellofemoral yük dağılımını düzenleme
- Esneklik egzersizleri
- Propriyosepsiyon ve denge çalışmaları
c) İlaç ve Destek Uygulamaları
- NSAID ilaçlar
- Buz uygulamaları
- Kıkırdak destek takviyeleri
d) Enjeksiyon Tedavileri
- PRP (Platelet Rich Plasma)
- Hyaluronik asit
- Biyolojik destekleyici enjeksiyonlar
Erken yaralanmalarda ağrı ve fonksiyon açısından iyi sonuçlar sağlar.
2. Artroskopik Cerrahi Tedavi
Orta ve ileri düzey yaralanmalarda veya konservatif tedaviye rağmen düzelmeyen sporcularda tercih edilir.
Artroskopik yöntemler:
- Debridman ve kıkırdak yüzey temizleme
- Mikrokırık (Microfracture)
- Küçük hasarlarda kıkırdak yenileyici teknik
- Mozaikplasti (Osteokondral transfer)
- Sağlam kıkırdak-süngerimsi kemik bloklarının lezyona nakli
- Kıkırdak hücre tedavileri (aşamalı teknikler)
- Biyolojik membran uygulamaları
Bu işlemler kapalı yöntemle yapılır ve sporcunun iyileşme süreci açık cerrahiye göre daha hızlıdır.
İyileşme ve Spora Dönüş
İyileşme süresi uygulanan tedaviye göre değişir:
- Konservatif tedavi: 4–8 hafta
- Mikrokırık: 3–6 ay
- Mozaikplasti: 4–8 ay
- Gelişmiş biyolojik tedaviler: 6–12 ay
Spora dönüş; ağrı kontrolü, kas gücü, denge testleri ve MRI bulgularına göre belirlenir.